قرآن و آزادی از منظر استاد مطهری

 دیدگاه‌هاى شهید مطهرى درباره آزادى و مباحث پیرامونى آن از منظر آموزه‌هاى قرآن مورد بررسى قرار گرفته است.  شمارى از اندیشمندان نقش دین را در صحنه سیاسى و اجتماعى باور ندارند و عده‌اى چنین نقشى را باور دارند گروه دوم گاه حقوق بشر موضوعه را مبنا قرار مى‌دهند و آیات را تطبیق و یا تأویل مى‌کنند و گاه اعلامیه حقوق بشر را نه یکسره مى‌پذیرند و نه یکسره ردّ مى‌کنند. شهید مطهرى از دسته اخیر است. اقسام آزادى در نگاه شهید مطهرى نشانگر وجود شرایط در آزادى است. به باور وى، شرط سازگارى میل و خواسته‌هاى فرد با میل دیگران شرط لازم است ولى کافى نیست. شهید مطهرى برخلاف اگزیستانسیالیست‌ها، آزادى را هدف نمى‌داند. آزادى اندیشه، انسان را به رشد و بلوغ اجتماعى مى‌رساند و هنگامى معتبر است که برگرفته از عقل و تفکر باشد و عقیده‌اى که تقلیدى و احساسى باشد اعتبار ندارد. سخنان شهید مطهرى درباره آزادى عقیده، نشان از تفاوت عقیده و تفکر، همسویى عقاید با کمال آدمى و ستیز با عقاید نادرست دارد. ایشان در مورد تشریح جهاد معتقد است این آیات بیانگر موضع منفى دین در برابر آزادى عقیده نیست چه اینکه آیات جهاد وقتى تشریع شد که مسلمانان از شکنجه و اذیت و آزار کافران رنج مى‌دیدند. تشریع جهاد در راستاى حفظ کیان حکومت اسلامى و دفاع از مستضعفین است بر این اساس آیات جهاد هیچ‌گونه تضادى با آزادى عقیده نداشته و مصادیق دفاع، تنها دلالت بر این دارد که مسلمانان مى‌توانند با غیر مسلمانان مبارزه و جهاد نمایند، ولى حق تحمیل عقیده بر ایشان را ندارند.  حکم آزادى بیان همان حکم آزادى عقیده است به همین جهت بت‌پرستان آزادى بیان ندارند اما آزادى بیان در مورد عقایدى که از تفکر پدید آمده است به شرط عدم توطئه و ریاکارى در خور بیان است و افزون بر این مخاطبان باید از دیدگاه صاحبان بیان در برابر دین آگاهى داشته باشند.